Goede doelen zijn soms keiharde commerciële instellingen

24 november 2022, 9.00 uur. In een kleine zaal van de Rechtbank van Amsterdam is de sfeer gespannen. Voor de rechter zit Betsy (79), naast haar een tolk Nederlands-Sranantongo en haar advocaat, erachter haar zoon Michael, dochter Salome en Renus, de beste vriend van Cees. Aan de andere kant zitten de directeuren van Stichting het Gehandicapte Kind (SGK) en de Dieren Opvang Amsterdam (DOA) met hun advocaat, erachter enkele medewerkers van hun stichtingen, onder wie de ‘adviseur filantropie, grote giften en nalatenschappen’ van SGK. Voor beide partijen is het een belangrijke zaak die vandaag voor ligt. Voor de familie vanwege hun rechtsgevoel, voor de goede doelen vanwege hun beleid ten aanzien van testamenten. ‘Mijn moeder voelt zich behandeld als een stuk vuil’, zegt haar zoon vooraf in de gang. ‘We hebben geen van allen geslapen.’

De zaak draait om een testament uit 1997. Niemand van de nabestaanden van Cees wist daarvan, ook zijn vrouw Betsy niet. Totdat ze vijf maanden na zijn overlijden plotseling een brief van een notaris kreeg met een testament dat stamde uit de periode voordat hij Betsy kende. Het bleek dat niet zij erft van hem, maar de Dierenopvang Amsterdam en Stichting het Gehandicapte Kind. Zijn nalatenschap bestaat uit de helft van hun kleine appartement in Bos en Lommer in Amsterdam, en de helft van hun 38.000 euro spaargeld. De rechter richt zich tot Betsy: ‘U zegt, dat kan nooit zijn bedoeling zijn geweest.’

De familie van Cees had de rechtszaak graag vermeden. Ze wilden niet procederen, maar ze zagen geen andere uitweg. De goede doelen hielden vast aan het testament. Juridisch staan de goede doelen sterker: het testament is bij wet de laatste wilsbepaling en dat van Cees is tekstueel duidelijk. Maar ze zouden de erfenis ook niet kunnen aanvaarden. Want de vraag is of dit nog steeds is wat Cees wilde. Betsy is ervan overtuigd van niet. Als dat waar is, mogen de goede doelen moreel gezien de erfenis dan wel opeisen? Wat zijn eigenlijk de ethische richtlijnen van goede doelen bij het verkrijgen van een erfenis? Met andere woorden: waar ligt de grens van (on)barmhartigheid?

 

Als Cees en Betsy elkaar in 2002 leren kennen, hebben ze beiden al een heel leven achter de rug. Betsy emigreerde voor de onafhankelijkheid in 1975 vanuit Suriname met haar toenmalige man en kinderen naar Nederland. Ze ging werken als schoonmaakster in het Wibauthuis en bleef dat tot aan haar pensioen doen. Na vijf jaar strandde haar huwelijk en verhuisde ze met acht kinderen naar een huurappartement in Amsterdam-West. Vanaf dat moment stond ze er alleen voor. ‘Ik herinner me dat mijn moeder het zwaar had omdat ze ons met echt minimale middelen en financiën in haar eentje moest opvoeden’, vertelt haar zoon Michael (50), die als street artist werkt onder de naam Laser 3.14. Hij zit samen met zijn moeder en zijn zus Salome (54) in de woonkamer van zijn moeders huis. Het is dan december 2021, een jaar nadat Cees op 86-jarige leeftijd is overleden.

Cees kwam uit de Jordaan en sprak plat Amsterdams. Hij maakte er de hongerwinter in de Tweede Wereldoorlog mee, over zijn strooptochten naar brood als tienjarig jongetje zou hij later nog vaak vertellen. Later werkte hij als postbode bij de PTT en maakte hij kantoren schoon. Zijn eerste vrouw ontmoette hij rond z’n vijftigste. Zij was van oorsprong Brits en ze waren van plan een B&B te openen in Engeland. Maar voordat ze hun droom konden waarmaken, stierf ze – twee jaar na hun huwelijk in 1989. Ze had zich die ochtend al niet lekker gevoeld. Ze zou de dokter bellen, maar toen Cees thuiskwam na zijn werk, lag ze dood op bed. Dit was zo traumatisch voor hem dat hij niet meer thuis wilde slapen.

De eerste maanden lag hij buiten op een bankje in het Rembrandtpark. Op een dag belde Cees met Anna, een vriendin van vroeger. Toen ze hoorde dat het niet goed met hem ging, bood ze hem aan bij haar thuis in Leiden te logeren. Anna had baarmoederkanker en was ziek. Ze hadden geen liefdesrelatie, maar Cees had onderdak en al snel ging hij voor Anna zorgen. Het was in deze periode dat hij het testament opmaakte. Hij was toen 63 en regelde dat Anna alles van hem zou erven. In tweede instantie, voor het geval zij zou zijn overleden, erfden DOA en SGK. ‘Hij was weduwnaar, ongehuwd, kinderloos, zorgzaam, en Anna was van hem afhankelijk’, zegt de advocaat van Betsy in de rechtszaal. Het doel van zijn testament was volgens haar duidelijk: ‘Hij wilde Anna verzorgd achterlaten.’

Maar een jaar later overleed Anna. Gebroken keerde Cees terug naar Amsterdam. Daar kwam hij in 1998 in contact met de Jehova’s Getuigen en raakte er bevriend met Renus. ‘Bij de eerste ontmoeting kwam Cees verward, depressief en volledig uit het lood geslagen over’, schrijft Renus in zijn getuigenverklaring die hij opstelde ten behoeve van de procedure tegen de goede doelen. Renus nam samen met zijn gezin en andere ‘broeders’ Cees onder zijn hoede. Na een paar jaar ging het beter met hem.

Toen ontmoette hij Betsy, ook Jehova’s Getuige. Het was 2002. Hij viel direct voor haar. Betsy zag in eerste instantie niets in hem. Ze was 61, al zo lang alleen, wat moest ze nog met een man? Maar hij zette door.

‘Hij zag me en zei: ik hou van deze dame’, zegt Betsy lachend. Twee jaar later trouwden ze. Een gelukkig huwelijk, zoals Betsy zelf zegt, van zestien jaar volgde.

‘Toen ze Cees ontmoette bloeide mijn moeder helemaal op’, zegt Michael. Ze gingen samen met vakantie en reisden twee keer naar de binnenlanden van Suriname waar ze familie van Betsy opzochten. ‘Hij wilde het oerwoud in’, vertelt Betsy. ‘Maar toen we erin waren, riep hij: “Nee, we moeten terug!”’ Ze grinnikt bij de herinnering. ‘Hij was bang voor het donker.’

Cees kon het goed vinden met de acht kinderen, en ook de kleinkinderen en achterkleinkinderen kwamen vaak over de vloer. Cees hield van gezelschap en gezelligheid. Regelmatig nodigde hij in het weekend de kinderen uit, dan draaide hij muziek. Als hobby monteerde hij video’s, terwijl Betsy figuren met Ministeck maakte. ‘In die ene hoek in de woonkamer was zijn plekje’, zegt Salome. ‘Daar zat hij altijd achter de computer.’

‘Hij was echt een lieve man’, zegt Betsy. ‘Ook voor de kinderen. Hij zei: “jouw kinderen zijn mijn kinderen”.’
‘Hij hield van schlagers en muziek uit de jaren zeventig’, zegt Michael. ‘Het was altijd lachen met hem. En als het genoeg was, ging hij gewoon slapen. Ik mis hem heel erg.’

‘Hij was heel openhartig’, zegt dochter Salome. ‘Alles wat hij dacht, kwam eruit. Als Cees dit had gewild, had hij het gezegd’.

Toen werd Cees ziek. Hij had Parkinson, kreeg twee keer een hersenbloeding en een ziekbed van drie jaar volgde. ‘Mijn moeder heeft tot op het laatste moment voor hem gezorgd’, zegt Salome. Hij zat altijd te trillen, ze moest hem helpen met eten. Ze sliep de laatste twee weken bij hem in het ziekenhuis. Zijn broer Wim had nog aan hem gevraagd: ‘Cees, je gaat achteruit, is alles geregeld?’ Hij antwoordde, zo verklaarde Wim later: ‘Alles is goed geregeld voor Betsy.’ ‘Dat zei hij ook tegen mij’, zegt Betsy. Volgens Betsy gingen ze er altijd van uit dat door hun huwelijk in gemeenschap van goederen de volledige nalatenschap aan de ander zou toekomen. Ook tegen Renus, die Cees tot aan zijn dood vier keer per week zag, heeft hij het al die tijd nooit over een testament gehad. ‘Ik denk dat hij het is vergeten’, schrijft Renus. Als Jehova’s Getuige staat de zorg voor het gezin bovenaan. ‘Dat wat er nu gebeurt, is in strijd met alles waar hij in geloofde.’

‘Goede doelen verschuilen zich telkens achter het recht. Dat frame hebben ze zelf bedacht’
‘Hij was heel openhartig’, voegt Salome toe. ‘Alles wat hij dacht, kwam eruit. Als Cees dit had gewild, had hij het gezegd.’

Toen Betsy, Michael en Salome, bij Anne-Marie Bouwmeester, erf- en familierechtadvocaat bij Spuistraat 10 Advocaten, kwamen praten, dacht zij dat dit zo zou zijn opgelost. ‘Omdat goede doelen een maatschappelijke functie hebben, ging ik ervan uit dat zij zich redelijk zouden opstellen’, zegt ze in haar kantoor. ‘Bovendien komt een vergeten testament vaker voor, meestal valt er met de erfgenamen goed over te praten.’ Bouwmeester zag twee mogelijke scenario’s: Cees is het testament vergeten of hij heeft gedacht dat het niet meer geldig was door het huwelijk in gemeenschap van goederen met Betsy. ‘Het klopt niet, maar zo gek is deze gedachte niet’, zegt Bouwmeester. De Belastingdienst heeft in 2013 voor dit soort menselijke fouten zelfs het besluit ‘de informele wil’ in het leven geroepen. ‘Helaas ligt het juridisch lastiger.’
Bouwmeester verzocht de goede doelen per brief de nalatenschap te verwerpen gezien de veranderde omstandigheden van Cees sinds het opstellen van het testament. DOA en SGK vroegen om een afspraak. Ze zeiden dat ze dan niet over juridische zaken wilden praten, maar dat ze zich eerst een goed beeld wilden vormen van de persoon Cees. De advocaat verwachtte dat als ze het verhaal zouden horen zij ook van mening zouden zijn dat Betsy erfgenaam zou moeten zijn. ‘Dit pakte anders uit.’

Op woensdag 18 augustus 2021 zaten de familie van Cees, Cees’ vriend Renus en advocaat Bouwmeester met de directeuren van

Dierenopvang Amsterdam en Stichting het Gehandicapte Kind rond de tafel in het kantoor van DOA. ‘Het gesprek was verrassend informeel’, zegt Bouwmeester.’ Cees was nog niet zo lang daarvoor overleden, de as had de familie nog maar net uitgestrooid, en er kwamen veel persoonlijke verhalen los. Ze vertelden anekdotes, grapten over gekkigheden van Cees. ‘Ik zag tranen in hun ogen’, zegt Bouwmeester. ‘Alsof ze waren vergeten waarom ze daar zaten.’

‘We hebben een uur zitten praten’, zegt Michael. ‘Over zijn verleden, zijn karakter, zijn zorg voor Anna en het huwelijk met mijn moeder. We hebben gezegd: hij hield van Betsy, dit zou hij niet hebben gewild.’ De directeur van DOA sluit het gesprek af en zegt dat hij een mooi beeld heeft gekregen van Cees. Ze gingen juridisch advies inwinnen en op korte termijn zouden ze iets laten horen. Michael, die als Laser 3.14 ooit voor DOA nog een street art-kunstwerk doneerde, had goede hoop. ‘Het zijn goede doelen, ik ging ervan uit dat ze menselijk zouden handelen.’

 

‘Wij waren verbaasd toen we het verzoek kregen om afstand te doen van de erfenis’, zegt Henk-Willem Laan, directeur van Stichting het Gehandicapte Kind aan tafel in het kantoor van de Dierenopvang Amsterdam. Tanja van den Hengel is namens DOA aanwezig – DOA en SGK trekken in deze zaak samen op, ze wilden alleen samen in gesprek en hadden ook samen een advocaat. ‘Het was een mooi gesprek’, vond Laan. ‘Cees was voor ons een onbekende en we willen altijd weten wie de persoon is die ons geld geeft en wat zijn motief is.’ Maar ook pittig: ‘Zij vertelden over Cees, ze hebben zelfs zijn stemgeluid nagedaan.’DOA en SGK overleggen na het gesprek met hun advocaat en ook met andere goede doelen, zoals de Zonnebloem, dat samen met het Leger des Heils eerder met

nabestaanden in een rechtszaak belandde. ‘Onze conclusie was: Cees wilde dat we zijn wil uitvoerden’, zegt Laan terwijl hij achterover leunt. ‘Dus we moeten het testament volgen. Cees zei: ik heb het goed geregeld. Hij bedoelde: goed geregeld want er ligt een testament.’

Beide stichtingen benadrukken dat zij niet degene zijn die besluiten wat iemand in zijn laatste wil vastlegt. ‘Cees heeft die keuze zelf gemaakt en dat bij de notaris vastgelegd’, zegt Laan. ‘Het is goed dat we dat in Nederland zo hebben geregeld’, vult Van den Hengel aan.

‘Ik was stomverbaasd’, zegt advocaat Bouwmeester in haar kantoor. ‘Dit had ik niet verwacht, zeker niet na het gesprek. Het was zo hard.’ Na maanden wachten had ze een telefoontje van de advocaat van de goede doelen gekregen met de boodschap dat DOA en SGK de nalatenschap van Cees aanvaardden. Bovendien moest Betsy, als ze ook vruchtgebruik wilde op andere goederen dan haar woning, dat wil zeggen haar spaargeld, haar behoefte daarvoor onderbouwen. ‘Wat volgde was een e-mailstroom waarin de goede doelen zich op het standpunt stelden dat Betsy meer dan genoeg inkomsten had’, zegt Bouwmeester – Betsy krijgt AOW, een klein pensioen van haar schoonmaakwerk en een beetje weduwepensioen. ‘De toon werd steeds grimmiger.’

Bouwmeester schrok van die koude en agressieve toon. Zo insinueerden ze ook dat Betsy dit alleen deed voor de kinderen. ‘Juridisch is dit niet eens relevant’, zei ze ook tegen de rechter. ‘Het zorgt alleen voor extra pijn en verdriet.’ Ook verweten de goede doelen Betsy dat ze misbruik maakte van het procesrecht en dat ze daarom in de proceskosten moest worden veroordeeld. ‘Daarmee straffen DOA en SGK Betsy dat ze deze zaak aan de rechter wil voorleggen terwijl ze daar alle reden toe

heeft’, vindt Bouwmeester. ‘Als je de casus bekijkt, dan wijst alles erop dat de zorg voor Anna het doel van zijn testament was. Omdat hij geen kinderen heeft, was er destijds geen alternatief.’

Bouwmeester ziet in het testament niet terugkomen dat het de eerste wil was van Cees om zijn geld aan de goede doelen na te laten. DOA steunde hij tot 2008, maar daarna zegde hij zijn lidmaatschap op. Aan SGK heeft hij nooit eerder gedoneerd. ‘Hij had niets met dieren’, zei Betsy’s zoon Michael eerder. Cees ging volgens Michael nooit naar de dierenopvang en hij kende niemand die gehandicapt was. ‘Het lijkt erop dat de notaris heeft gezegd: wat als Anna overlijdt, waar gaat het dan naartoe?’ zegt Bouwmeester. ‘En dat hij toen maar twee goede doelen heeft gekozen.’ Op notariskantoren liggen vaak folders van goede doelen, notarissen beschikken over lijstjes – ook het notariskantoor Schut van Os, waar Cees destijds zijn testament afsloot, heeft een hele stapel liggen. ‘Hoe groot is de kans dat hij hiervoor zijn vrouw wilde onterven?’ vraagt Bouwmeester zich af.

Betsy en Cees in Volendam, een aapje van Ministecksteentjes gemaakt door Betsy toen Cees nog leefde. En foto’s van kleinkinderen.

 

Voor SGK én DOA vormen nalatenschappen een substantieel deel van hun inkomsten. Dat geldt voor alle goede doelen. Van de 5,6 miljard euro die Nederlanders in 2020 aan goede doelen doneerden, kwam zo’n 388 miljoen uit nalatenschappen, zo blijkt uit het onderzoek Geven in Nederland 2022 van het Centrum voor Filantropische Studies aan de Vrije Universiteit van Amsterdam (VU). De inkomsten uit erfenissen stijgen al jaren en deskundigen verwachten dat die in de toekomst verder zullen toenemen, onder meer doordat een rijke generatie aan het vergrijzen is. ‘De komende tien tot vijftien jaar zal de grootste intergenerationele vermogensoverdracht plaatsvinden in de geschiedenis van Nederland’, zegt hoogleraar filantropie Theo Schuyt van het Centrum. ‘Een deel daarvan zal naar goede doelen gaan.’

De financiële belangen zijn dus groot. Logisch dat goede doelen beleid voeren om erfenissen en legaten binnen te krijgen. Ze wijzen bestaande donateurs op de mogelijkheid hen in hun testament op te nemen, ze voeren campagne op radio en tv, plaatsen advertenties, sturen folders naar notariskantoren en benaderen mensen persoonlijk. Vooral ouderen zonder kinderen zijn interessant – als een goed doel een advocaat in dienst heeft, kan die dit soort gegevens van donateurs bij het bevolkingsregister opvragen. ‘Wij wijzen elke donateur van boven de vijftig op de mogelijkheid ons op te nemen in hun testament’, zegt Henk-Willem Laan van SGK. SGK krijgt zo’n twintig keer per jaar een nalatenschap. ‘Meestal zijn het mensen die iets hebben met kinderen met een handicap’, zegt Laan. ‘Vaak kennen we de erflaters wel, is iemand vrijwilliger geweest of donateur. Soms hebben we nog nooit van die persoon gehoord. Zoals bij Cees.’ De grootste ontvanger van erfenissen en legaten is KWF, gevolgd door het Prins Bernhard Cultuurfonds, Artsen zonder Grenzen, de Hartstichting en het Leger des Heils.

In 2012 zijn voor het eerst richtlijnen opgesteld. Volgens de Code Nalaten, die in 2018 is vernieuwd, mogen mensen worden ‘gestimuleerd’ om een goed doel op te nemen in het testament. ‘Goede doelen moeten wel voorzichtig zijn als mensen ouder zijn en dingen niet meer goed kunnen overzien’, zegt Arjen van Ketel, adviseur nalatenschappen voor goede doelen en voorzitter van de commissie-Code Nalaten. Over de aanvaarding van erfenissen zegt de Code niets, behalve dat alle betrokkenen met respect behandeld moeten worden. De casus van Cees kent Van Ketel niet, maar het lijkt hem dat de goede doelen juist handelen. ‘Het juridisch kader is duidelijk: een testament is de uiterste wilsbeschikking. Een rechter zal zelden afwijken van wat er in een testament staat.’

‘Als cliënten mij nu om advies vragen, zeg ik: denk goed na voordat je een goed doel in je testament opneemt’
‘We zeggen nooit: we zien af van de erfenis’, zegt Laan van SGK. ‘De wil van de erflater dient te worden gerespecteerd. Als we daarvan afwijken, dan zou geen toekomstige erflater ons nog geloven.’ De goededoelenwereld schaart zich achter dit standpunt. ‘Blijkbaar was dit de wil van de erflater’, zegt Henk de Graaf, directeur en oprichter van het Centrum Nalatenschappen, dat goede doelen bij nalatenschappen ondersteunt. ‘Goede doelen zijn altijd blij als ze worden genoemd in een testament.’ Het is een juridisch document, benadrukt hij: ‘Daar moet je je aan houden, anders komen we op een hellend vlak. We moeten de emotie eraf pellen. Het komt vaker voor dat de familie niet blij is met het testament. Er worden regelmatig kinderen en partners onterfd. Dat mag je als erflater zelf bepalen.’
Een conflict tussen nabestaanden en goede doelen dat veel media-aandacht kreeg, was dat uit 2015 waarbij de nabestaanden van miljonair Arend Broekhuis twee goede doelen voor de rechter daagden. Broekhuis liet een erfenis van 26 miljoen en een groot landhuis achter. Zijn vrouw en stiefkinderen hoorden bij de notaris dat hij een jaar voor zijn dood zijn testament had gewijzigd. In een eerdere versie zouden het Leger des Heils en de Zonnebloem zeventig procent van zijn bezit erven, zijn vrouw en stiefdochters dertig. Drie weken nadat het Leger des Heils had aangeboden gratis een executeur testamentair te leveren, veranderde Broekhuis zijn laatste wil: nu verkregen de goede doelen vrijwel de gehele nalatenschap. Ondersteund door medische verklaringen betoogden de nabestaanden dat hij vanwege zijn dementie destijds niet wilsbekwaam was. Ze wilden een regeling treffen zodat ze het huis in de familie konden houden. De goede doelen hielden vast aan het testament.

Grote donateurs worden vaker actief door goede doelen benaderd. ‘Broekhuis deed regelmatig schenkingen aan goede doelen’, zei destijds Jacques Bonnier, de advocaat van de familie, in Quote. ‘Dat waren geen kleine bedragen, maar duizenden euro’s. Als je zulke sommen overmaakt, weten ze je te vinden. Hierdoor is hij regelmatig benaderd om ook de goede doelen in de erfenis op te nemen. Ze hebben zelfs gratis notarissen aangeboden om alles in orde te brengen. Goede doelen zijn keiharde commerciële instellingen die nergens voor terugdeinzen.’

‘Sommige goede doelen zijn echt opdringerig’, vindt ook advocaat en belastingdeskundige Ineke Koele. ‘Het is niet moeilijk mensen over te halen, oude mensen zijn kwetsbaar. Ze zeggen: wij regelen het wel, een executeur testamentair, de notaris, de kosten van het testament, en we zorgen voor een mooie bestemming voor uw geld. Dat kan al snel misbruik zijn.’ Ze is kritisch op de handelswijze van goede doelen ten aanzien van erfenissen. ‘Goede doelen dienen respectvol om te gaan met hun begunstiger, en dat is niet per se hetzelfde als de tekst van het testament’, schreef ze destijds als reactie op de zaak-Broekhuis op het onafhankelijke platform voor filantropie De Dikke Blauwe.‘Het gaat ons niet om het geld’, zegt Henk-Willem Laan van SGK. ‘Maar om uit te voeren wat Cees wilde.’ De goede doelen houden daarom vast aan het testament. Of het wel of niet rechtsgeldig is, moet de rechter bepalen, vinden ze. ‘Dan is er ook jurisprudentie’, aldus Laan. ‘De andere goede doelen kijken daarom mee wat er uit deze rechtszaak komt.’

Maar stel dat Cees het testament inderdaad vergeten is en niet zou willen dat Betsy onterfd zou worden? Wil je dan als goed

doel toch die erfenis opeisen? Kunnen ze juridisch echt niet anders? ‘Bullshit’, zegt advocaat Ineke Koele. ‘Goede doelen verschuilen zich achter het recht. Dat frame hebben ze zelf bedacht. Heel negentiende-eeuws: alleen kijken naar de letterlijke tekst en niet naar de context.’ Het is ook juridisch onjuist, zegt de advocaat. ‘Je kunt als goed doel ook moreel handelen, in gesprek gaan met de familie en een vaststellingsovereenkomst sluiten.’ Dat is ook wat ze zelf doet als ze nabestaanden tegenover goede doelen bijstaat. ‘Je moet praten, het per casus bekijken. Wat daarbij voorop moet staan is de waardigheid van de erflater. Ze zouden de liefde en genegenheid van de overledene binnen de familie moeten respecteren.’

De goede doelen benadrukken dat ze goed voor Betsy zullen zorgen. Ze zullen haar niet het huis uit zetten. De consequentie is wel dat zodra ze het appartement verkoopt ze de helft van haar vermogen moet afstaan. Ze kan het dus niet gebruiken, bijvoorbeeld voor zorg op haar oude dag.

Als een toekomstig erflater weet dat goede doelen menselijk met zijn of haar nabestaanden omgaan, zou dat juist hun betrouwbaarheid verhogen. ‘Mensen hebben veel meer geld als ze doodgaan’, zegt Koele. ‘Ze worden ouder en kwetsbaarder. Goede doelen moeten hier ethisch mee omgaan.’ In Angelsaksische landen is veel meer ervaring met het werven van nalatenschappen en ethische kwesties, aldus Koele. Zo mogen goede doelen in Engeland alleen een erfstelling accepteren als de erflater een brief aan het goede doel heeft geschreven over de overwegingen om het goede doel te bevoordelen boven de familie. ‘Dat maakt het voor de familie ook makkelijker te accepteren’, zegt Koele. ‘Wat voorop moet

staan’, herhaalt ze, ‘is de waardigheid van de erflater, niet het financiële eigenbelang.’

 

Betsy kan al twee jaar niet bij haar spaargeld, dat is geblokkeerd vanwege deze zaak. Ze kan daardoor ook niet naar haar familie in Suriname. Ze is fysiek niet gezond, en emotioneel lijdt ze onder de hele kwestie. De woning verkeert in slechte staat en voor haar huishouding wordt ze ondersteund door haar kinderen. ‘Het is echt traumatiserend voor deze familie hoe de goede doelen dit aanpakken’, zegt Anne-Marie Bouwmeester. ‘Als advocaat voel ik me machteloos.’

Op 11 januari deed de rechter uitspraak. Ze wees de vordering af en veroordeelde Betsy tot het betalen van de proceskosten. Betsy moest 1800 euro overmaken aan DOA en SGK om hun advocaatkosten te betalen. ‘Wat ons betreft heeft de rechter een duidelijke uitspraak gedaan’, schrijven de goede doelen in een reactie.

‘Het erfrecht stamt uit 2003 en het ontwikkelt zich tergend langzaam’, reageert advocaat Ineke Koele. ‘Terwijl de maatschappij snel gaat. Goede doelen moeten ook de menselijke maat toepassen. Dat is een morele plicht.’ Zolang ze dat niet doen, heeft Koele maar één advies: ‘Pas op met goede doelen als erfgenaam opnemen in je testament. Het is gevaarlijk voor je familie en je naasten omdat ze zich niet zelden ongelooflijk graaierig ten opzichte van hen opstellen.’

‘Door deze zaak heb ik een ander beeld gekregen van goede doelen’, zegt Bouwmeester. ‘Als cliënten mij nu om advies vragen, zeg ik: denk heel goed na voordat je een goed doel in je testament opneemt. Je kunt er niet op vertrouwen dat goede doelen medemenselijk zijn.’

‘Mijn moeder heeft alles verloren’, zegt Michael na de uitspraak. ‘Ze zijn glashard. Ze houden geen rekening met het feit dat Cees van mijn moeder hield. Daar kan ik niet bij. Ze staan er zo zakelijk in, zo corporate. Ze doen een moreel appèl op mensen om te doneren, presenteren zich aan de voorkant als über-humanitair maar op de achtergrond zijn ze zo harteloos en onmenselijk. Ze honoreren Cees’ wil niet. Hij zou deze situatie echt verschrikkelijk hebben gevonden.’

‘Ze leven ervan’, zegt Salome. ‘Ze willen alles doen om het geld te krijgen.’

‘Het is heel jammer voor Cees dat dit is gebeurd’, zegt Betsy.

 

 

Charities are sometimes heartless commercial institutions

Written by Irene van der Linde, photography by Nicole Segers 8 February 2023 – published in nr. 6 of the magazine de Groene Amsterdammer -
Link to the original article Click Here

More and more people are including charities in their wills. But their next of kin or heirs are sometimes faced with unpleasant surprises regarding inheritances. Charities go to extremes. “Cees, as a husband, leaving an inheritance to charities, would have found this situation really distasteful.”

 

Betsy (right) with Salome in her livingroom full of pictures of Cees, the nice and nephews and other souvenirs

 

November 24, 2022, 9 a.m. The atmosphere in a small room of the Court of Amsterdam is tense. Betsy (79) sits in front of the judge, an interpreter (Dutch-Sranantongo) and her lawyer next to her, behind her, son Michael, daughter Salome and Renus, Cees's best friend. 

On the other side, the directors of Stichting het Gehandicapte Kind (SGK) and Dieren Opvang Amsterdam (DOA) sit with their lawyer, behind them some employees of their foundations, including SGK's 'advisor philanthropy, large gifts and legacies'. For both parties, it is an important matter today. For the family because of their sense of justice, for the charities because of their policy on wills. "My mother feels treated like a piece of dirt," her son says before the hearing in the hallway. "None of us caught any sleep last night."

The case revolves around a will from 1997. None of Cees's relatives knew about the existence of this will, nor did his wife Betsy, until five months after he passed away, when out of the blue she received a letter from a notary with a will dating from before Betsy knew her late husband Cees. It turned out that she wasn’t the heir. Cees had left his estate to two charities, the Amsterdam Animal Shelter and the Handicapped Child Foundation. His estate, consisting of half of their small apartment in Bos en Lommer in Amsterdam, and half of their 38,000 euro savings. The judge turns to Betsy: "You are sure, that is this could never have been his intention.

Cees' family would have liked to avoid the lawsuit. They did not want to litigate, but they saw no other way. The charities stuck to the will. From a legal point of view, the charities are in the stronger position: the will is by law the last will and that of Cees is textually clear. But the charities also had the option of not accepting the inheritance because it is questionable whether this is what Cees really wanted. Betsy is convinced this was not the case.

Are charities morally allowed to claim estates which clearly should not have gone to them? What are the ethical guidelines for charities when it comes to claiming inheritances, which clearly should not go to them? Is there a limit to their greediness or should mercy come into the equation?

 

When Cees and Betsy met in 2002, they both had already a whole life behind them. In 1975 before the independence of Suriname, Betsy emigrated from Suriname to the Netherlands with her then husband and children. She started working as a cleaner in the Wibauthuis and continued to do so until her retirement. After five years her marriage failed, and she moved with her eight children to a rental apartment in Amsterdam-West. From then on she was on her own. “I remember my mother had a hard time raising us on her own with  only a minimum of resources and finances,” says her son Michael (50), who works as a street artist under the name Laser 3.14. December 2021, he is sitting in the living room of his mother's house with his mother and his sister Salome (54). It is one year after Cees passed away at the age of 86.

Cees was born and raised in the Jordaan, a poor working-class area of Amsterdam. He spoke the local dialect. He experienced the Hunger Winter during World War II. He would often tell stories about his forays for bread as a ten-year-old boy. Later he worked as a postman at the PTT and cleaned offices. He met his first wife around the age of fifty. She was originally British. They planned to open a B&B in England. But before they could fulfill their dream, she passed away, two years after their wedding in 1989. She hadn't been feeling well that morning. She was going to call the doctor.  When Cees came home after work, he found her dead in bed. This was a traumatic experience for Cees. He didn't want to sleep at home anymore.

For the first few months he slept on a bench in Rembrandtpark. One day Cees called Anna, a friend from the past. When Cees told her he was not well, she invited him to come and stay with her in Leiden. Anna had uterine cancer. They had no love relationship, but Cees had shelter and he soon started taking care of Anna. It was during this period that he drew up the will. He was 63 at the time and arranged for Anna to inherit everything. In case she had already died, DOA and SGK would inherit his estate. "He was a widower, unmarried, childless, caring, and Anna depended on him," Betsy's lawyer said in court. According to her, the purpose of his will was clear: “He wanted to make sure Anna would be taken care of if he would die.” 

One year later Anna passed away. Broken, Cees returned to Amsterdam. In 1998 Cees met and subsequently became a member of the Jehovah ’s Witness and then became friends with Renus. "At the first meeting, Cees came across as confused, depressed and completely shaken," Renus writes in his testimony that he prepared for the benefit of the procedure against the charities. Renus, together with his family and other 'brothers', took Cees under their wings. After a few years, Cees got better. 

Then he met Betsy, also a Jehovah's Witness. It was 2002. He immediately fell for her. Betsy saw nothing in him at first. She was 61, so long alone, what was she going to do with a man? But he persevered.

"He saw me and said I love this lady," says Betsy with a laugh. Two years later they got married. They were married for 16 years, happily, as Betsy says herself. "When my mother met Cees, she blossomed," says Michael. They vacationed together and traveled twice to the jungle of Suriname, where they visited Betsy's family. “He wanted to visit the jungle,” says Betsy. "But when we got there he yelled, 'No, we have to go back!'" She chuckles at the reminder. "He was afraid of the dark."

Cees got on well with Betsy’s eight children, grandchildren and great-grandchildren, who often visited. Cees loved company and “gezelligheid” (sociability). He regularly invited the children to come by on the weekends, he would then play music for them. As a hobby he edited videos, while Betsy made figures with Ministeck. “He always sat in that corner of the living room,” says Salome. “He was always on his computer.”

“He was a really sweet man,” says Betsy. “Also for the children. He said: 'Your children are my children.'

“He liked schlagers and music from the seventies,” says Michael. "We always had a great time with him, laughing a lot. And when he had enough, he went to bed. I miss him a lot.’

 

Then Cees got sick. He had Parkinson's disease and two cerebral hemorrhages. He had been ill for the last three years. “My mother took care of him until the last minute,” says Salome. He was always shaking, she had to help him eat. She spent the last two weeks sleeping next to him in the hospital. His brother Wim had asked him: "Cees, you are deteriorating, is everything arranged?" He replied, as Wim later stated: "Everything is well arranged for Betsy." "He said that to me too," says Betsy. According to Betsy, they always assumed that their marriage in community of property, which means upon either of their deaths the estate transfers to the living partner,  would leave the estate to the other. He never mentioned a will to Renus, who saw Cees four times a week until his death. “I think he had forgotten,” writes Renus. As a Jehovah's Witness, caring for the family is paramount. “What is happening now is the complete contrary to his believe.”

“He was very outspoken,” Salome adds. "He always said what he thought. If Cees had wanted this, he would have said so.”

 

When Betsy, Michael and Salome came to talk to Anne-Marie Bouwmeester, inheritance and family law lawyer at Spuistraat 10 Advocaten, she thought this dispute would be solved quickly. “Charities have a social function, therefore I assumed they would act reasonably,” she says in her office. “Moreover, a forgotten will is quite common, and is usually easy to discuss with the heirs.” Bouwmeester saw two possible scenarios: Cees had forgotten the will or he thought that it was no longer valid due to the marriage in community of property. "This is not the case, but the assumption is understandable," says Bouwmeester. In 2013, the Tax and Customs Administration  created the 'informal will' decision for this type of human error. "Unfortunately, it is more difficult from a legal point of view."

Bouwmeester send a letter to the charities asking them kindly to reject the estate in regard to the changed circumstances of Cees since the will was drawn up. DOA and SGK asked for an appointment. They mentioned, they did not want to talk about legal matters, they first wanted to get a good picture of who Cees was. The lawyer expected that once they heard the story they would also agree that Betsy should be the heir. "This turned out differently.”

On Wednesday, August 18, 2021, Cees' family, Cees' friend Renus and lawyer Bouwmeester had a meeting with the directors of Amsterdam Animal Shelter and Stichting het Gehandicapte Kind in the DOA office. “The conversation was surprisingly informal,” says Bouwmeester. They told anecdotes, joked about Cees' craziness. “I saw tears in their eyes,” says Bouwmeester. "As if they forgot why they were there."

“We talked for an hour,” says Michael. “about Cees’s past, his character, his care for Anna and marriage to my mother. We said: he loved Betsy, he would not have wanted this.' The director of DOA ends the conversation and says that he got a good picture of Cees. They would seek legal advice and make a decision soon. Michael, who once donated a street art artwork to DOA as Laser 3.14, had his hopes up. "They are charities, I assumed they would act humanely.”

"We were surprised when we received the request to part with the inheritance," says Henk-Willem Laan, director of Stichting het Gehandicapte Kind, in the office of the Amsterdam Animal Shelter (DOA). Tanja van den Hengel was present, during our meeting, in order to represent DOA. DOA and SGK are working together in this case and therefore only wanted to talk to me with both charities present. They also share a lawyer. “It was a nice conversation,” said Laan. "Cees was unknown to us and we always want to know who the person is who gives us money and what his motive is. "It was also intense: "They told us about Cees, they even imitated his voice.”

After the meeting DOA and SGK consulted their lawyer. They discussed the case also with other charities, such as De Zonnebloem, who, together with the Salvation Army, had previously ended up in a lawsuit with heirs. “Our conclusion was: Cees wanted us to carry out his will,” says Laan, leaning back. “So we have to follow the will.” Cees said: “I have arranged it well. He meant: well arranged because there is a will.”

Both foundations emphasize, that they are not the ones who decide what someone puts in their last will. "Cees made that choice himself and recorded it at the civil-law notary," says Laan. "It's good, that we've arranged it that way in the Netherlands," adds Van den Hengel.

"I was astonished," says lawyer Bouwmeester in her office. "I didn't expect this, especially after the meeting we had. It was so cruel. After months of waiting, she had received a phone call from the charities' lawyer with the message that DOA and SGK accepted Cees' estate. Moreover, if Betsy also wanted usufruct on goods other than her home, like her savings, she had to proof her needs for this. “What followed was a flood of e-mails in which the charities made it clear that according to them Betsy had more than enough income,” says Bouwmeester – Betsy receives a state pension, a small pension from her work as a cleaner and a little widow's pension. “The tone grew increasingly grim.”

Bouwmeester was shocked by the cold and aggressive tone. They also insinuated that Betsy only did this for the children. “This is not even legally relevant,” she also told the judge. "It only causes extra pain and sorrow." The charities also accused Betsy of abusing legal proceedings and that she therefore had to be ordered to pay the costs of the proceedings. "In doing so, DOA and SGK punish Betsy for wanting to take this case to court when she has every reason to do so," says Bouwmeester. “If you look at the case, everything points to the fact that taking care of Anna was the purpose of his will. Because he has no children, there was no alternative at that time.”

Bouwmeester cannot detect in the last will that it was Cees's intention to leave his money to charities. He supported DOA until 2008, then canceled his membership. He has never donated to SGK before. "He was not an animal person," Betsy's son Michael said earlier. According to Michael, Cees never went to the animal shelter and he didn't know anyone who was disabled. "It seems that the notary has said: what if Anna dies, where will it go to then?" says Bouwmeester. ‘And that he then chose two charities on the spot.’ Notary offices often have folders from charities, notaries have lists – the Schut van Os notary office, where Cees made his will at the time, has also a whole stack of them. ‘How likely is it, that he wanted to disinherit his wife for this?' Bouwmeester wonders.

For SGK and DOA, legacies form a substantial part of their income. This applies to all charities. Of the 5.6 billion euros the Dutch donated to charities in 2020, about 388 million came from legacies, according to the study “Giving in the Netherlands 2022” by the Center for Philanthropic Studies at the Vrije Universiteit van Amsterdam (VU). Income from inheritances has been rising for years and experts expect it to increase further in the future, partly because a wealthy generation is aging. “In the next ten to fifteen years, the largest intergenerational wealth transfer in the history of the Netherlands will be taking place,” says professor of philanthropy Theo Schuyt of the Center. "Part of it will go to charities.”

 

There is a huge financial interest for charities. Therefore it makes sense that charities pursue a policy to receive legacies and heritages. They make sure to point out to their existing donors the possibility of including them in their wills, they campaign on radio and TV, place advertisements, send leaflets to notary offices and approach people personally. Older persons without children are especially interesting – if a charity employs a lawyer, the lawyer can request this type of information about donors from the population register. “To all of our donors over fifty we point out the possibility of including us in their will," says Henk-Willem Laan of SGK. SGK receives about twenty estates a year. ‘Usually from people who are affiliated with children with disabilities,’ says Laan. ‘We often know the legator, it’s usually a volunteer or  a donor. Sometimes they are unknown to us, like Cees.' The largest recipient of legacies and heritages is KWF (cancer fund), followed by the Prince Bernhard Culture Fund, Doctors Without Borders, the Heart Foundation and the Salvation Army.

In 2012 guidelines were drawn up for the first time. According to the Legacy Code, which was renewed in 2018, people may be 'encouraged' to include a charity in their will. 'Charities do have to be careful when people are older and can no longer oversee things properly,' says Arjen van Ketel, adviser on estates for charities and chairman of the Legacy Code committee. The Code says nothing about the acceptance of inheritances, except that everyone involved must be treated with respect. The case of Cees is unknown to Van Ketel, but it seems to him that the charities are doing the right thing. ‘The legal framework is clear: a will is the disposition of property upon death. A judge will rarely deviate from what is in a will.”
“We never say: we will renounce the legacy,” says Laan van SGK. The will of the testator must be respected. If we deviate from this, no future testator would believe us.' All charities support this point of view. "Apparently this was the wish of the testator," says Henk de Graaf, director and founder of the Center for Inheritances, which supports charities in inheritances. “Charities are always happy if they are mentioned in a will.” It is a legal document, he emphasizes: “You have to stick to it, otherwise we will end up on a slippery slope. We have to peel off the emotion. It happens quite often that families are not happy with the will. Children and partners are regularly disinherited. As a testator, you can decide that for yourself.”

In 2015 one conflict between relatives and charities received a lot of media attention. The relatives of millionaire Arend Broekhuis took two charities to court. Broekhuis left behind a legacy of 26 million euros and a large country house. His wife and stepchildren heard from the notary that he had changed his will a year before his death. In an earlier version, the Salvation Army and De Zonnebloem would inherit seventy percent of his property, his wife and stepdaughters thirty. Three weeks after the Salvation Army had offered to provide an executor free of charge, Broekhuis changed his last will: now the charities received almost the entire estate. Supported by medical statements, the family argued that he was not mentally competent at the time due to his dementia. They wanted to make an arrangement so they could keep the house in the family. The charities stuck to the will.

Major donors are more often actively approached by charities. "Broekhuis regularly made donations to charities," said Jacques Bonnier, the family's lawyer, in Quote at the time. “These were not small amounts, but thousands of euros. If you transfer such sums, they know where to find you. As a result, he was regularly approached to include charities in his legacy. They even offered notaries free of charge to take care of everything. Charities are brutally commercial institutions that don't shy away from anything.’

“Some charities are intrusive,” agrees lawyer and tax expert Ineke Koele. “It is not difficult to persuade people, as older people are very vulnerable. They tell them: we will arrange it, an executor, the notary, the costs of the will, and we will ensure a good destination for your money. That can easily be seen as abuse.' She is critical of the way charities act with regard to inheritances. 'Charities should treat their benefactor with respect, and that is not necessarily the same as the text of the will', she wrote at the time in response to the Broekhuis case on the independent platform for philanthropy De Dikke Blauwe. We don't care about the money', says Henk-Willem Laan of SGK. "But to carry out what Cees wanted." The charities therefore stick to the will. Whether it is legally valid or not has to be determined by the judge, they believe. ‘This will give us a legal precedent,’ says Laan. “Other charities are therefore following this lawsuit."

But suppose Cees has indeed forgotten about the will and would not want Betsy to be disinherited? Do you then, as a charity, want to demand the inheritance? Is there legally no other way? "Bullshit," says lawyer Ineke Koele. Charities hide behind the law. They came up with this frame themselves. Very nineteenth century: only looking at the literal text and not at the context.' It is also legally incorrect, says the lawyer. 'As a charity you can also act morally, talk to the family and conclude a settlement agreement.' That is also what she does when she assists relatives with charities. “You have to talk and look at each case individually. What must come first is the dignity of the testator. They should respect the love and affection of the deceased within the family.”

The charities emphasize that they will take good care of Betsy. They won't kick her out of the house. The consequence is that as soon as she sells the apartment, she has to give up half of her assets. Therefore she cannot use it, for extra care for example, when she needs it.

If a future testator knows that charities treat his or her surviving relatives humanely, it would indeed increase their reliability. “People have a lot more money when they die,” says Koele. “They are getting older and more vulnerable. Charities must deal with this ethically.' Anglo-Saxon countries have much more experience with raising legacies and ethical issues, says Koele. For example, charities in England may only accept an inheritance if the testator has written a letter to the charity about the considerations for favoring the charity over the family. “That also makes it easier for the family to accept,” says Koele. “What should come first,” she repeats, “is the dignity of the testator, not financial self-interest.”

Betsy has not been able to access her savings for two years, which have been blocked because of this case. As a result, she cannot visit her family in Suriname. She is physically not in good health, and she is suffering emotionally from the whole case. Her house is in a bad state and she is being supported by her children financially.

“The handling of this case by the charity is very traumatizing for this family.” says Anne-Marie Bouwmeester. “As a lawyer, I feel powerless.”

The court ruled on January 11. They rejected the claim and ordered Betsy to pay the legal costs. Betsy had to transfer 1800 euros to DOA and SGK to pay their lawyer fees. "As far as we are concerned, the judge has made a clear decision," the charities write in a response.

“Inheritance law dates back to 2003 and it is developing excruciatingly slowly,” responds lawyer Ineke Koele. While society is moving fast. Charities must also apply the human dimension. That is a moral obligation.' As long as they don't do that, Koele has only one piece of advice: 'Be careful about including charities as an heir in your will. It is dangerous for your family and those close to you because they are often incredibly greedy towards them.’

“Thanks to this case I see charities in a different light,” says Bouwmeester. “When clients ask me for advice now, I say: think very carefully before including a charity in your will. You cannot rely on charities to be humane.”

"My mother has lost everything," says Michael after the verdict. “They are soullessly uncaring. The fact that Cees loved my mother is completely irrelevant to them. I can't understand this. They look so business-like, so corporate. They make a moral appeal to people to donate, present themselves as über-humanitarian out front but in the background they are so heartless and inhumane. They do not honor Cees's will. He would have found this situation really awful.”

“They depend on it,” says Salome. “They will do anything to get the money.”

"It is very unfortunate for Cees that this happened," says Betsy.